Μονομάχος (επιστημονικό όνομα: Betta splendens). Οι μονομάχοι ή μαχητές (στα Αγγλικά: Siamese fighting fish) είναι από τα ομορφότερα ψαράκια που μπορούμε να κρατήσουμε στο ενυδρείο μας. Είναι ψάρια με πολύ ενδιαφέρουσα συμπεριφορά και διαφέρουν αρκετά ως προς την «προσωπικότητά» τους από άλλα είδη ψαριών, καθώς και μεταξύ τους.

Οι μονομάχοι προέρχονται από την Ασία, κυρίως από την Ταϊλάνδη, την Καμπότζη και το Βιετνάμ, όπου ζουν σε ρηχές λίμνες και ρυάκια με χαμηλή ροή νερού. Ο άγριος τύπος που συναντάμε στη φύση (τον αποκαλούν plakat ή plakad) έχει κοντά πτερύγια και καφεκόκκινο χρωματισμό στο σώμα με κάποιες μπλε/τιρκουάζ λεπτομέρειες . Σήμερα στο εμπόριο κυκλοφορούν άπειροι χρωματικοί συνδυασμοί (από μονόχρωμους όπως διάφοροι τύποι μπλε, κόκκινου, κίτρινου, λευκού κ.λπ., έως συνδυασμούς χρωμάτων όπως butterfly, thai flag και mustard gas), καθώς και πολλοί τύποι πτερυγίων όπως veiltail (ο πιο κοινός τύπος μακριών πτερυγίων που βρίσκουμε σα μαγαζιά), halfmoon (με εντυπωσιακό άνοιγμα ουράς σε σχήμα μισοφέγγαρου), crowntail (με ακτίνες που προεξέχουν από την άκρη του πτερυγίου), doubletail (με διπλό λοβό στην ουρά) μεταξύ άλλων. Οι μονομάχοι ανήκουν στα λαβυρινθόψαρα, διαθέτουν, δηλαδή, ένα ειδικό όργανο, το λαβύρινθο, που τους επιτρέπει να αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα απευθείας από την επιφάνεια του νερού.

Έτσι καταφέρνουν να επιβιώνουν σε μέρη με πολύ χαμηλή συγκέντρωση οξυγόνου στη φύση. Για το λόγο αυτό, συχνά τους βρίσκουμε σε μικρά πλαστικά ποτηράκια, μία πρακτική που δεν είναι σωστή για την ευζωία τους και θα πρέπει να βοηθήσουμε όλοι να εκλείψει, όπως και η διατήρησή τους σε γυάλες και σε πολύ μικρά ενυδρεία χωρίς φίλτρο και αντίσταση.

Διατήρηση στο ενυδρείο
Οι μονομάχοι δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί ως προς τη διατήρησή τους στο ενυδρείο και αν προσέξουμε κάποια βασικά σημεία, θα μπορούμε να απολαύσουμε τη συντροφιά τους για πολύ καιρό (μπορούν να ζήσουν πάνω από 3 χρόνια).

Ενυδρείο και συγκάτοικοι
Όπως ανέφερα και παραπάνω, η σωστή διατήρηση του μονομάχου γίνεται σε ενυδρείο τουλάχιστον 30 λίτρων (όταν πρόκειται για ένα μόνο ψάρι). Γυάλες, βάζα και άλλα μικρά δοχεία θα πρέπει να αποφεύγονται, κυρίως λόγω ανεπαρκούς χώρου για το ψάρι, αλλά και διότι δεν μπορούμε να κρατήσουμε σε αυτά σταθερές συνθήκες. Ιδανικά, ένα ενυδρείο 60-80 λίτρων με εύκολα ζωντανά φυτά και φυσική διακόσμηση, θα αποτελούσε ένα εξαίρετο περιβάλλον για έναν αρσενικό και 2-3 θηλυκά (αν θέλουμε να κρατήσουμε και τα δύο φύλα) ή σε συνδυασμό με κάποια άλλα ήρεμα είδη ψαριών της Ασίας (μικρά Botias, cherry barbs, Rasboras κ.λπ.). Άλλοι πιθανοί συγκάτοικοι είναι τα διάφορα σαλιγκάρια (Ramshorn, apple snails κλπ) και γαρίδες γλυκού νερού (π.χ. red cherry).

Γενικά χρειάζεται προσοχή και παρατήρηση ώστε αν κάποια στιγμή προκύψουν προβλήματα με τους συγκατοίκους, να αποφευχθούν πιθανοί τραυματισμοί. Δυστυχώς δεν μπορούμε να έχουμε πάνω από ένα αρσενικό στο ενυδρείο (εκτός κι αν πρόκειται για πολύ μεγάλη δεξαμενή, που να επιτρέπει να έχει το καθένα την περιοχή του), καθώς τα αρσενικά τσακώνονται άγρια μεταξύ τους και μπορεί να τραυματιστούν άσχημα ή να πεθάνουν. Τα θηλυκά είναι πιο ήρεμα και μπορούν να φιλοξενηθούν σε ομάδα χωρίς πολλούς τσακωμούς, ειδικά αν προέρχονται από την ίδια γέννα και έχουν μεγαλώσει μαζί.

Συνθήκες νερού
Οι μονομάχοι ως τροπικά ψάρια χρειάζονται ζεστό νερό θερμοκρασίας 24-28 °C, οπότε η χρήση αντίστασης με θερμοστάτη είναι απαραίτητη. Δεν τους αρέσει το σκληρό νερό με υψηλό pH (>7.5), οπότε καλό είναι να γνωρίζουμε τις παραμέτρους του νερού της βρύσης μας προτού προβούμε στο στήσιμο του ενυδρείου. Ένα καλό φίλτρο με αρκετό χώρο για βιολογικό υλικό, αλλά με μικρή σχετικά ροή (ή δυνατότητα ρύθμισης αυτής), είναι επίσης αναγκαίο για τη φίλτρανση του νερού. Όπως σε όλα τα ενυδρεία, χρειάζεται μία μικρή ανανέωση του νερού εβδομαδιαία (25-30%, ανάλογα και με την ιχθυοφόρτηση), για την απομάκρυνση των υπόλοιπων ρύπων. Επιπλέον οξυγόνωση του νερού (ανατάραξη της επιφάνειας) δεν είναι απαραίτητη για τους μονομάχους.

Διατροφή
Για τη διατροφή τους, καλό είναι να επιλέγουμε ποιοτικές τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες (πολλές εταιρίες προσφέρουν ειδικές σειρές τροφών για μονομάχους). Επίσης, καλό είναι να εμπλουτίζουμε τη βασική διατροφή τους με κάποιες κατεψυγμένες τροφές (bloodworms, Αrtemia, νύμφες κουνουπιών) που τους αρέσουν πολύ.

Αναπαραγωγή
Η αναπαραγωγή τους είναι σχετικά εύκολη στο ενυδρείο και αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία! Ο αρσενικός φτιάχνει μία φωλιά από φυσαλίδες στην επιφάνεια του νερού, συνήθως κάτω από κάποιο φύλλο ή σε κάποια γωνία του ενυδρείου. Η θηλυκιά, όταν είναι έτοιμη, πηγαίνει στη φωλιά του και έπειτα από μία σύντομη επιθεώρηση, ξεκινούν το ζευγάρωμα. Εδώ χρειάζεται προσοχή, διότι αν το θηλυκό δεν είναι έτοιμο για αναπαραγωγή, το αρσενικό θα του επιτεθεί, και σε έναν μικρό χώρο, όπως το ενυδρείο, μπορεί να το τραυματίσει άσχημα. Το ζευγάρωμα είναι, ουσιαστικά, μία σειρά από «εναγκαλισμούς» του ζευγαριού, όπου το αρσενικό τυλίγει το σώμα του γύρω από το σώμα του θηλυκού και εκείνο απελευθερώνει τα αβγά του που γονιμοποιούνται ταχύτατα προτού πέσουν προς τον πυθμένα.

Στη συνέχεια, το αρσενικό (ή και το θηλυκό κάποιες φορές) μαζεύει με το στόμα του τα αβγά που πέφτουν και τα αποθέτει στη φωλιά. Όταν ολοκληρωθεί το ζευγάρωμα, το αρσενικό θα διώξει το θηλυκό από τη φωλιά και θα συνεχίσει μόνο του να προσέχει τα αβγά για τις επόμενες μέρες, φτιάχνοντας νέες φυσαλίδες και μαζεύοντας όποιο αβγό πέσει από τη φωλιά. Έπειτα από 1-2 μέρες τα αβγά θα σκάσουν και θα βγουν τα μικρά, τα οποία ακόμα δεν μπορούν να κολυμπήσουν μόνα τους. Ο αρσενικός θα συνεχίσει να τα προσέχει και να τα βοηθά να ανέβουν στη φωλιά όταν πέφτουν από αυτή. Μετά από άλλες 1-2 μέρες τα μικρά μπορούν πλέον να κολυμπήσουν μόνα τους σε οριζόντια θέση και η δουλειά του μπαμπά έχει πια τελειώσει.